3 maja 2009R.
| Pytanie |
Co to znaczy, iż Biblia ma charakter teandryczny? |
| Odpowiedź | Biblia ma charakter teandryczny (gr. theos – Bóg, andros – człowiek). Oznacza to, iż tekst Biblii jest dziełem Boga i człowieka. Bezpośrednim zaś efektem tego współautorstwa Biblii jest jej bosko-ludzki charakter. |
| Nagrodzeni |
|
| Wykład (pdf) |  |
| Wykład (mp3) | 
Wykład 9
Odczytanie fragmentu
Ks. Michał Bednarz
Pobyt Izraelitów w Egipcie
Prowadzący Czy jakieś świadectwa egipskie wspominają o pobycie Izraelitów w Egipcie?
Wykładowca: Przybycie Józefa do Egiptu spowodowało długotrwałe skutki, gdyŜ doprowadziło do osiedlenia się synów Jakuba w ziemi Goszen, w Delcie Nilu. Wydarzenia, które rozegrały się między XVI a XIII w., przedstawione są tylko w Biblii. Jednak mimo braku dowodów pozabiblijnych nie moŜna wątpić w fakt, iŜ Izraelici byli niewolnikami nad Nilem i Ŝe zostali z tego stanu wybawieni w sposób zupełnie nieoczekiwany.
Ucieczka znad Nilu była mało znaczącym epizodem w historii Egiptu i dlatego kroniki nie zachowały wspomnienia o tym wydarzeniu. Tym bardziej, Ŝe władcy Egiptu nie mieli zwyczaju wspominać swych poraŜek.
Dlatego wzmianka o tych wydarzeniach nie pojawiła się w tekstach egipskich. Jednak tradycja biblijna, mówiąca o obecności Izraelitów nad Nilem, zasługuje na wiarę, chociaŜby z tej prostej przyczyny, Ŝe nie stwarza się
podobnych opowiadań. Nie chodzi bowiem o epokę pełną chwały, ale o upokarzające wspomnienie z czasów przykrej niewoli.
Opis biblijny dotyczący Jakuba i jego synów zgadza się z tym, co wiemy obecnie o warunkach społecznych i politycznych późnego okresu brązu (1550-1200). Wydarzenia związane z pobytem w „domu niewoli”, z wyjściem i przygotowaniem do zdobycia Ziemi Obiecanej odpowiadają czasom Egiptu z okresu Nowego Królestwa.
Prowadzący: Kto rządził Egiptem w czasie, gdy Izraelici przygotowywali się do opuszczenia kraju nad Nilem?
Wykładowca: Druga połowa II tysiąclecia przed Chrystusem to niewątpliwie jeden z najwspanialszych okresów w historii Egiptu. Począwszy od XVIII dynastii (1570-1310) Egipt dominuje nad całym Bliskim Wschodem. Po
wypędzeniu Hyksosów (1570) faraonowie XVIII dynastii przyczyniają się do wzrostu prestiŜu i potęgi ich królestwa. W ostatnich latach panowania XVIII dynastii Egipt przeŜywał niezwykłą rewolucję religijną, którą
przeprowadził Amenofis IV (Amenhotep IV). Młody faraon wprowadził kult boga Atona (słońca). Oświadczył, Ŝe jest jedynym bogiem. Zbudował takŜe nową stolicę Achetaton (Tell el-Amarna).
W związku z tym władza w Egipcie przeszła w ręce XIX dynastii (począwszy od 1310). Z władców tej dynastii na uwagę zasługuje Ramzes II (1301-1234). Za jego panowania Egipt przeŜywa nowy rozkwit.
Egipcjanie wypędzili znad Nilu znienawidzonych Hyksosów. Nie mieli jednak Ŝadnego interesu w tym, aby usuwać synów Jakuba, gdyŜ nie przybyli oni tutaj, aby dokonać podboju. Izraelici korzystali z rozwoju Egiptu,
zwłaszcza w okresie el-Amarna. Była to epoka synkretyzmu religijnego o tendencjach monoteistycznych i czasy pokoju. W tym to prawdopodobnie okresie Izraelici zaczęli się mieszać z ludnością kraju (Wj 9,4-7.12-13).
Reakcja przeciw reformom religijnym oznaczała jednak nie tylko powrót do tradycyjnej religii, ale równocześnie wzrost nacjonalizmu. W tym świetle moŜna zrozumieć to, co hagiograf pisze o lęku Egipcjan wobec „ludu
Izraelitów”. „W przypadku bowiem wojny mógłby się połączyć z naszymi wrogami i walczyć przeciw nam” (Wj
1,10). Wprawdzie faraonowie myśleli o podbojach w Azji, ale ich plany napotykały na trudności przy realizacji. Zrozumiały jest lęk Egipcjan wobec synów Izraela a równocześnie gwałtowna reakcja faraona przeciw Hebrajczykom.
Prowadzący: Jaki był powód opuszczenia Egiptu przez Izraelitów?
Wykładowca: Biblia podaje zasadnicze przyczyny opuszczenia Egiptu przez Izraelitów. Wywołało je prześladowanie Hebrajczyków. Autor przypisuje ten ucisk nowemu królowi, „który nie znał Józefa” (Wj 1,8). Taka niewiedza jest zupełnie zrozumiała. Józef Ŝył w epoce Hyksosów, setki lat przed aktualnym faraonem. W pamięci Egipcjan zachowali się znienawidzeni władcy hyksoscy, a uległy zapomnieniu imiona dostojników i urzędników. Powodem prześladowania był gwałtowny wzrost liczby Izraelitów, którzy stali się niebezpieczni
dla Egipcjan (Wj 1,9-10). Prześladowanie przejawiało się w tym, Ŝe Izraelici byli zmuszani do cięŜkich prac przy budowie (Wj 1,11-12; 5,6-23) oraz do zabijania wszystkich nowo narodzonych chłopców (1, 15-22).
Zwłaszcza mocno dotknęło Izraelitów surowe prawo nakazujące wrzucać do rzeki wszystkich nowo narodzonych Hebrajczyków. Izraelici byli zmuszani do cięŜkich prac przy budowaniu miast. Ziemia Goszen ze swymi
obfitymi pastwiskami rozpoczynała się zaledwie parę kilometrów na południe od nowej stolicy. Administracja egipska narzuciła Hebrajczykom obowiązek pracy przy budowie miast-magazynów i fortec Pitom i Ramses
(Wj 1,11), połoŜonych na zachód od Jeziora Timsah, a więc w rejonie, gdzie osiedlili się bracia Józefa.
Faraonowie XVIII a następnie XIX dynastii rozpoczęli wojny, aby zbudować Nowe Królestwo. Musieli je prowadzić przede wszystkim w Syrii i Palestynie i dlatego miasta-magazyny w Delcie Nilu odgrywały bardzo
waŜną rolę. Zabezpieczały dostawy Ŝywności dla wojsk egipskich. Te fakty przemawiają za tym, Ŝe w okresie, w którym Izraelici cierpieli prześladowania, faraonem był Ramzes II. Wiadomo bowiem, Ŝe wzniósł on wiele budowli w Delcie Nilu i przeniósł tam stolicę Egiptu.
W planie BoŜym doświadczenia, które dotknęły synów Jakuba, miały za cel uchronić Izraelitów przed wpływami religii oraz kultu bóstw egipskich. Zabezpieczyły ich przed zafascynowaniem się kulturą Nowego Królestwa, zwracając równocześnie ich uwagę na obietnice dane patriarchom.
Prowadzący: Zasadniczą rolę w wyjściu Izraelitów z Egiptu odegrał MojŜesz. Proszę go przedstawić.
Wykładowca: W kraju nad Nilem „MojŜesza wprowadzono w całą mądrość egipską” (Dz 7,22). Dla ludzi w staroŜytności nie było nauki bardziej fascynującej niŜ egipska. Św. Szczepan daje do zrozumienia, Ŝe wychowanie MojŜesza było staranne i kompletne. Obejmowało całą wiedzę o Ŝyciu ludzkim i o świecie. MojŜesz, płonący wewnętrznym ogniem i pragnący zapewnić szczęście swoim rodakom, którzy jęczeli w niewoli, prze-
Ŝył jednak klęskę. Sam nie zdołał zmienić sytuacji swych braci, którzy byli niewolnikami a ponadto nie odnosili się do niego z sympatią. Musiał uciekać nie tylko przed policją egipską, ale takŜe bronić się od pogardy braci,
którzy zabili juŜ w sobie pragnienie wolności.
WaŜny był długi pobyt MojŜesz na pustyni. Musiał się tam udać, zanim będzie mógł spełnić zadanie, które sobie postawił. „śył jako cudzoziemiec w ziemi Madian” (Dz 7,29). W świecie biblijnym Ŝyć w obcym kraju
oznaczało niemal przestać Ŝyć jako istota ludzka. Dla ludów semickich człowiek Ŝyje wtedy, gdy przebywa we wspólnocie ze swymi rodakami. Z dala od rodziny i przyjaciół jest nikim, nikt nie staje w jego obronie, wszyscy usiłują go wykorzystać. MoŜna rzec, Ŝe niemal nie ma prawa do istnienia.
Zamiast na cudownie Ŝyznych ziemiach w pobliŜu Nilu, mieszkał na ziemi niegościnnej, bezlitośnie niszczonej przez surowe siły przyrody. On, który był przyzwyczajony do ksiąŜecego traktowania, Ŝył jak obcy na ogromnych połaciach półwyspu Synaj. On, który miał stałe miejsce przy stole faraona, wędrował jak cudzoziemiec, przemieszczał się jak zwykły koczownik. Przestał interesować się problemami innych, problemami swojego
ludu. Pragnął znaleźć odrobinę spokoju i zadowolenie w Ŝyciu osobistym. Z człowieka mającego władzę i wpływy na ziemi połoŜonej wzdłuŜ Nilu, stał się pasterzem cudzych owiec. Syn córki faraona zmienił się w zbiega, uciekającego przed sprawiedliwością. Ten, który próbował uwolnić uciemięŜonych, uciekł ogarnięty strachem. Najbardziej bolało go odrzucenie: został zadenuncjowany przez własnych braci. W szkole pustki i samotności spędził czterdzieści lat, zanim wybiła BoŜa godzina. Samotność kształtowała go stopniowo, uczył
się właściwie oceniać rzeczy i zdarzenia. PrzeŜyta poraŜka pokazała mu, Ŝe mimo wszystkich przywilejów i kultury, władzy i pragnień, nie był jeszcze gotów stać się narzędziem wyzwalania innych. Musiał przejść przez
pustynię.
Gdy znajdował się na pastwisku, w pustyni, wtedy objawił się mu Bóg w krzaku gorejącym (Wj 3,1-19; 4,1-14.18). Wezwał go, aby zrealizował Jego plan wyzwolenia. Bóg zaproponował mu, aby współpracował z Nim,
ale MojŜesz opierał się i przedstawiał róŜne usprawiedliwienia. MojŜesz nie chciał się jednak podjąć zadania, gdyŜ nie ufał Izraelitom.
Długo się opierał. Walka była cięŜka, ale jego Partner był o wiele silniejszy. Dlatego w końcu MojŜesz poddał się. Podjął trudną decyzję o powrocie do Egiptu. Mimo iŜ wszystko mu mówiło, Ŝe wygodniej byłoby pozostać
w kryjówce w kraju Madianitów, postanowił zrezygnować ze stabilizacji i zaryzykować budowanie nieznanej przyszłości. Zrozumiał, Ŝe to nie człowiek działa i reformuje porządek świata, ale Bóg, który go przenika i
przekształca. Do tej pory sądził i zachowywał się tak, jakby to on był odpowiedzialny za Izrael, jakby to on tylko rozumiał braci i ich cierpienia. Teraz uświadomił sobie rzecz podstawową dla kaŜdego powołania. Odkrył
- po dwóch długich okresach: zachwytu nad samym sobą, a później rozczarowania i goryczy – Ŝe inicjatywa zbawienia pochodzi od Boga. Zrozumiał, Ŝe jest tylko narzędziem, przy pomocy którego Bóg troszczy się o lud.
ks. Piotr Łabuda
Natura natchnienia
Prowadzący: Tematem dzisiejszego wykładu jest natura natchnienia. Powiem szczerze, Ŝe brzmi on dość tajemniczo.
Wykładowca: Praca teologów na przestrzeni wielu wieków zmierzała do zrozumienia i pogłębienia istoty natchnienia biblijnego, przyniosła wiele wskazań i prób rozwiązań, które pozwalają lepiej zrozumieć poszczególne aspekty tego zadziwiającego zjawiska. Chcąc oddać naturę natchnienia naleŜy, wyjaśnić cztery zasadnicze
problemy:
- jak rozumieć BoŜe autorstwo Biblii,
- w jaki sposób człowiek był odbiorcą i przekazicielem BoŜego słowa,
- jaki wpływ na powstanie tekstu biblijnego miała wspólnota wiary w której Ŝył hagiograf,
- jak odczytywać pisma natchnione jako dzieło Bosko-ludzkie.
BÓG AUTOREM PISMA ŚWIĘTEGO
Stwierdzenie: Bóg jest autorem Pisma Świętego – oznacza, iŜ jest On jedynym źródłem treści Pisma Świętego oraz Ŝe jako twórca całej ekonomii zbawienia wybrał sobie ludzi, nad którymi czuwał, aby przekazali to i tylko co, co On sam zamierzał (KO 11). Przekonanie o BoŜym autorstwie Pisma Świętego zostało wielokrotnie potwierdzone. Wiara w BoŜe autorstwo Pisma Świętego znajdowała się przede wszystkim w świadomości autora piszącego, ale i w odczuciu ludzi czytających poszczególne księgi, od początku powstawania Biblii. Pamiętać jednak naleŜy, iŜ Bóg nie jest autorem literackim, ani teŜ ogólnoteologicznym (twórcą wszystkich rzeczy stworzonych). Oznacza to, iŜ nie moŜna Go nazywać twórcą języka, stylu czy rodzaju literackiego, jak równieŜ nie jest autorem w rozumieniu tylko ogólnej przyczyny powstania ksiąg biblijnych. Bóg jest autorem Pisma Świętego w tym znaczeniu, Ŝe jest źródłem treści ksiąg natchnionych, w których znalazło się to i tylko to, co On zamierzył umieścić. W oparciu o dane tradycji i nauczanie Magisterium Kościoła (szczególnie Sobór Florencki i Trydencki), moŜna powiedzieć, Ŝe Bóg jest autorem Pisma Świętego przez to, Ŝe jest sprawcą historii zbawienia. Pismo Święte przekazane zostało Kościołowi, aby przez nie urzeczywistniało się zbawienie ludzi.
Wreszcie jest autorem przez to, Ŝe wybrał i posłuŜył się określonymi ludźmi i czuwał nad tym, aby współpracowali w przekazywaniu prawdy w taki sposób, w jaki zamierzył. Rzecz jasna, iŜ to działanie BoŜe, które nazywamy
natchnieniem Pisma Świętego, rozciąga się zatem zarówno na przekazywanie treści, jak i na sposób wyraŜania prawdy. Bóg oświeca, wzmacnia i przemienia słowo spisane przez autora ludzkiego i sprawia, Ŝe słowo ludzkie
staje się jednocześnie słowem BoŜym. Wszystkie więc treści Pisma Świętego, czy to poznane przez hagiografa naturalnym rozumem, czy teŜ objawione mu, pozostają pod wpływem BoŜego światła. Natchnienie jest zatem
charyzmatem, łaską BoŜą. Jest działaniem całej Trójcy Świętej, ale przypisujemy je w sposób szczególny Duchowi Świętemu
,Pamiętać przy tym naleŜy, Ŝe natchnienie nie jest jednoznaczne z objawieniem. Natchnienie .to przede wszystkim działanie oświecające, wzmacniające, przemieniające i uświęcające. Objawienie natomiast
jest przekazywaniem prawd, Ŝywym ukazywaniem się Boga osobowego, który daje się poznać jako Stwórca i Zbawiciel. Następuje uzewnętrznienie się osobowego Boga, aby człowiek mógł poznać i uczestniczyć w Jego
Ŝyciu wewnętrznym. To uzewnętrznianie się Boga następuje zarówno w poszczególnych wydarzeniach historii zbawienia, w przejawach wspaniałości natury, jak również w słowach i działaniu proroków. Bóg, pragnąc zapewnić swojemu słowu właściwą moc oraz prawdę wykluczającą wszelki błąd, łączy z tym słowem tchnienie swego Ducha (stąd określenie: natchnienie). W wyniku tego tchnienia Biblia nie przestaje być prawdziwym
słowem ludzkim. Będąc jednak słowem człowieka staje się prawdziwym, Ŝywym i skutecznym BoŜym słowem zbawienia.
W porządku logicznym, moŜemy powiedzieć, iŜ natchnienie jest wtórne w stosunku do objawienia. Natomiast pod względem zakresu jest pojęciem szerszym, niŜ objawienie. Wszystko w Piśmie Świętym jest natchnione,
natomiast nie wszystko jest objawione. Objawienie BoŜe dokonuje się za pośrednictwem ludzkiego języka.
Cecha ta nazywana jest w teologii apropriacją, czyli przydzieleniem działania lub przymiotu BoŜego tylko jednej Osobie Trójcy Przenajświętszej, chociaŜ w rzeczywistości jest on wspólny wszystkim Trzem Osobom. I tak dzieło stworzenia przypisuje się Bogu Ojcu, dzieło odkupienia – Synowi BoŜemu, a dzieło uświęcenia – Duchowi Świętemu. W rzeczywistości wszystkie opera ad extra (łac. “dzieła na zewnątrz”) są wspólne Trzem Osobom Boskim. Dzięki natchnieniu słowo ludzkie staje się nośnikiem słowa BoŜego. Natchnienie więc i objawienie są to dwa
pojęcia bliskoznaczne, wzajemnie się przenikające i ukazujące róŜne aspekty objawiającego się Boga.
Prowadzący: Jaką więc rolę pełnią w tym dziele hagiografowie – autorzy natchnieni?
Wykładowca: Wszystkie księgi biblijne noszą wyraźne znamię autorów ludzkich – hagiografów. Od nich bowiem pochodzi gatunek literacki, słownictwo, dobór materiału, jak równieŜ ich stan wiedzy, charakter pisania.
Prawdopodobnie nie zawsze byli oni świadomi, Ŝe piszą pod wpływem BoŜego natchnienia. Pismo Święte wielokrotnie równieŜ stwierdza, iŜ hagiografowie korzystali ze źródeł, ustnych czy teŜ pisanych. Nie moŜna więc
sprowadzać hagiografów wyłącznie do roli redaktorów czy teŜ ludzi jedynie spisujących przekazywane słowa.
Oni byli, jak mówi konstytucja O Objawieniu BoŜym, „prawdziwymi autorami”. Pamiętać jednak zawsze nale-Ŝy, iŜ przekazali oni „to i tylko to, co Bóg zamierzył” (KO 11). Ten nadprzyrodzony wpływ Ducha Świętego na
autorów zwykło się określać jako wpływ Boga na rozum, wolę i władze wykonawcze.
Prowadzący: Jednak na powstawanie tekstu miała takŜe wpływ wspólnota Ludu BoŜego.
Wykładowca: Rzeczywiście. Mówiąc o natchnieniu naleŜy pamiętać, iŜ szereg ksiąg biblijnych ma charakter kompilacyjny. Ich spisanie poprzedzał wieloletni okres ustnego przekazu. Równie często autorzy, znani imiennie, nie są wcale autorami we współczesnym tego słowa znaczeniu. RównieŜ wiele ksiąg jest reinterpretacjąstarszych materiałów literackich, których autorów w ogóle nie znamy, bądź reinterpretacją znanych i spisanych juŜ ksiąg. Wynika stąd, iŜ działania Ducha Świętego nie zacieśnia się jedynie do wpływu na konkretnych hagiografów. Słusznym zatem wydaje się wniosek, iŜ wszyscy, którzy w jakikolwiek sposób współpracowali w powstawaniu i przekazywaniu tekstów natchnionych, znani czy teŜ anonimowi, byli objęci charyzmatem Ducha Świętego (zob. J 16,5-15; Dz 5,32). MoŜna powiedzieć, iŜ cała społeczność Ludu BoŜego, która w jakikolwiek sposób zetknęła się z treściami czy osobami kształtującymi księgę, partycypowała w tym charyzmacie. Biblia
jest bowiem nierozerwalnie związana ze zbawczym posłannictwem Ludu BoŜego, tak w Starym jak i w Nowym Testamencie. Wszystkie Księgi powstały we wspólnocie tego Ludu. Lud ten jest równieŜ bezpośrednim
adresatem natchnionego słowa BoŜego. Zatem cała wspólnota jest podmiotem charyzmatu natchnienia biblijnego. Jest to wspólnota Ŝywej wiary, której członkowie uczestniczą w procesie powstania, rozwoju i spisania
pism natchnionych. ToteŜ moŜna mówić nie tylko o natchnieniu hagiografa, lecz równieŜ o natchnieniu wspólnotowym.
Prowadzący: A zatem Biblia jest dziełem Bosko-ludzkim?
Wykładowca: Tak, Biblia ma charakter teandryczny (gr. theos – Bóg, andros – człowiek). Oznacza to, iŜ tekst Biblii jest dziełem Boga i człowieka. Bezpośrednim zaś efektem tego współautorstwa Biblii jest jej boskoludzki charakter. MoŜemy mówić tu o pewnego rodzaju analogii do Chrystusa, Wcielonego Słowa. Podobnie jak Chrystus był Bogiem, a zarazem człowiekiem, w zewnętrznym wyglądzie niczym nie róŜniącym się od innych ludzi, tak teŜ Pismo Święte jest jednocześnie prawdziwym słowem BoŜym i prawdziwym słowem człowieka, które nie odróŜnia się od innych dzieł literackich pisanych przez ludzi. Biblia jest niejako słowem Boga „wcielonym” w szatę ludzkiej mowy. PapieŜ Pius XII napisze w Divino afflante Spiritu, iŜ „jak współistotne
Słowo BoŜe stało się podobne wszystkim ludziom oprócz grzechu (Hbr 4,15), tak i słowa BoŜe, ludzkim językiem wyraŜone, we wszystkim są podobne do mowy ludzkiej z wyjątkiem błędu” (EB 559). W tym teŜ duchu
wypowiadają się ojcowie Soboru Watykańskiego II. Według nich „Słowa BoŜe, językami ludzkimi wyraŜone, upodobniły się do mowy ludzkiej, jak niegdyś Słowo Ojca Przedwiecznego, przyjąwszy słabe ludzkie ciało,
upodobniło się do ludzi”. I tak, jak posłuŜył się On naturalnymi procesami dla utworzenia w ciele Maryi Chrystusa, tak teŜ posługując się zdolnościami hagiografa czy teŜ nawet czasami gotowymi materiałami literackimi
dla utworzenia dzieła biblijnego. W Biblii nie ma więc ani jednego słowa, które byłoby jedynie BoŜe lub tylko ludzkie. KaŜde słowo Pisma Świętego, kaŜda wypowiedź pochodzi jednocześnie i całkowicie od Boga i od człowieka.
Podsumowując powyŜsze rozwaŜania, moŜemy powiedzieć, Ŝe natchnienie jest to nadprzyrodzony (charyzmatyczny), bezpośredni, pozytywny i fizyczny wpływ Boga jako autora głównego na hagiografa, autora ludzkiego, oświecający jego rozum, pobudzający wolę i kierujący władzami wykonawczymi, aby hagiograf wszystko to i tylko to prawdziwie pojął, wiernie spisał i we właściwy sposób wyraził, co Bóg, i w jaki sposób Bóg, kazał spisać i przekazać Kościołowi (Izraelowi).
Prowadzący: Dziękuję za dzisiejsze wykłady. Dzisiejsze pytanie konkursowe brzmi: Co to znaczy, iŜ Biblia ma charakter teandryczny? Odpowiedzi prosimy tradycyjnie przesyłać listownie bądź drogą e-mailową, bądźdzwoniąc na numer radia RDN. Prawidłową odpowiedź z konkursu z zeszłego tygodnia jak równieŜ imię i na-zwisko osoby, która wylosowała nagrodę ksiąŜkową moŜna znaleźć na stronie internetowej naszego studium biblijnego. Wszystkie informacje, jak równieŜ poprzednie audycje, dostępne są na stronie internetowej:
www.studiumbiblijne.diecezja.tarnow.pl Do usłyszenia za tydzień. |
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz